در بازار سرمایه، ابزارهای مالی متنوعی برای تأمین منابع موردنیاز شرکتها و پروژهها طراحی شده است. دو نمونه مهم از این ابزارها، اوراق مشارکت و صکوک هستند که هر دو نقش کلیدی در تأمین مالی و جذب نقدینگی ایفا میکنند. با وجود شباهتهای ظاهری، این دو ابزار از نظر ساختار حقوقی، مبانی فقهی و نحوه بازدهی تفاوتهای اساسی دارند.
شرکتهای فعال در حوزههای نوآور، بهخصوص شرکتهای دانشبنیان، برای اجرای طرحهای توسعهای خود اغلب نیازمند منابع مالی پایدار و تضمینشده هستند. استفاده از ابزارهایی مانند اوراق مشارکت یا صکوک میتواند مسیر تأمین مالی آنها را هموار کند. در همین راستا، سازوکارهایی همچون ضمانت نامه شرکت دانش بنیان نیز میتواند اطمینان بیشتری به سرمایهگذاران و نهادهای مالی بدهد.
در ادامه، ابتدا به تعریف هر یک از این ابزارها پرداخته میشود و سپس تفاوتهای اصلی آنها بررسی خواهد شد.
تفاوت اوراق مشارکت و صکوک
اگرچه اوراق مشارکت و صکوک هر دو با هدف تأمین مالی طراحی شدهاند، اما ساختار آنها تفاوتهای اساسی دارد:
مبنای شرعی و فقهی
اوراق مشارکت بر اساس قوانین داخلی ایران تعریف شده و در برخی موارد ممکن است با ملاحظات فقهی مواجه شود. در مقابل، صکوک کاملاً بر پایهی عقود اسلامی مانند اجاره، مرابحه یا مضاربه طراحی شده و در کشورهای اسلامی برای رفع شبهات ربوی مورد استفاده قرار میگیرد.
ماهیت داراییمحور
اوراق مشارکت معمولاً نشاندهندهی شراکت در یک طرح یا پروژه هستند و بازدهی آنها غالباً بهصورت سود علیالحساب تضمین میشود. اما صکوک پشتوانهی دارایی دارد؛ یعنی دارندگان صکوک مالک مشاع بخشی از دارایی یا منافع آن میشوند و بازدهی بر اساس عملکرد واقعی دارایی محاسبه میشود.
نحوه پرداخت سود
در اوراق مشارکت، سود دورهای ثابت و از پیش تعیینشده به سرمایهگذار پرداخت میشود. در صکوک، سود میتواند ثابت یا متغیر باشد اما همواره بر پایهی درآمد واقعی دارایی یا قرارداد شرعی مربوطه است.
کاربرد در بازار سرمایه
اوراق مشارکت بیشتر در پروژههای عمرانی یا دولتی استفاده میشوند. اما صکوک به دلیل تنوع عقود اسلامی، دامنهی گستردهتری از کاربردها را پوشش میدهد و میتواند برای سرمایه گذاری برای تولید یا توسعه فعالیتهای تجاری نیز مورد استفاده قرار گیرد.
تعریف اوراق مشارکت
اوراق مشارکت یکی از ابزارهای رایج در بازار سرمایه ایران است که برای تأمین مالی پروژههای بزرگ عمرانی، صنعتی و خدماتی مورد استفاده قرار میگیرد. در این روش، سرمایهگذاران با خرید اوراق، در اجرای پروژه شریک میشوند و در سود حاصل از آن سهیم خواهند بود. پرداخت سود معمولاً بهصورت دورهای انجام میشود و در پایان سررسید نیز اصل مبلغ سرمایه به سرمایهگذار بازگردانده میشود.
ویژگی مهم اوراق مشارکت آن است که از پشتوانهی مشخصی همچون دولت، بانکها یا شرکتهای معتبر برخوردارند و همین امر اعتماد سرمایهگذاران را افزایش میدهد. این اوراق معمولاً در پروژههای عمرانی مانند راهسازی، سدسازی یا طرحهای بزرگ خدماتی بهکار میروند. در چنین مواردی، حضور ابزارهایی مثل ضمانت نامه پیمان نیز میتواند نقش مهمی در جلب اعتماد سرمایهگذاران و تضمین تعهدات پروژه ایفا کند.
تعریف صکوک
صکوک نوعی اوراق بهادار اسلامی است که برای تأمین مالی مطابق با اصول فقه طراحی شده است. واژه صکوک جمع کلمه «صک» به معنای سند مالی است و دارندگان آن مالکیت مشاع بخشی از دارایی، منافع یا پروژه مشخص را در اختیار دارند.
برخلاف اوراق مشارکت که سود آن معمولاً از قبل تعیین میشود، صکوک بهطور مستقیم به عملکرد دارایی یا قراردادی که پشتوانهی آن است وابسته است. این ویژگی باعث میشود که صکوک شفافیت بیشتری داشته باشد و سرمایهگذاران با اطمینان بیشتری وارد معاملات شوند.
صکوک در قالبهای متنوعی منتشر میشود؛ مانند صکوک اجاره (بر پایه اجاره دارایی)، صکوک مرابحه (خرید و فروش کالا با سود مشخص)، صکوک مضاربه و مزارعه. این تنوع به نهادهای مالی امکان میدهد از صکوک در حوزههای گوناگون از جمله پروژههای زیربنایی، توسعه صنعتی و حتی تأمین سرمایه در گردش استفاده کنند.
جمعبندی
اوراق مشارکت و صکوک هر دو برای تأمین مالی پروژهها بهکار میروند اما رویکرد آنها متفاوت است. اوراق مشارکت بیشتر در طرحهای دولتی یا عمرانی استفاده میشود و سودی از پیش تعیینشده دارد، در حالیکه صکوک بر مبنای عقود اسلامی طراحی شده، پشتوانه دارایی واقعی دارد و سود آن متناسب با عملکرد دارایی یا قرارداد محاسبه میشود. بنابراین صکوک شفافیت و انعطاف بیشتری در مقایسه با اوراق مشارکت فراهم میکند و انتخاب میان این دو ابزار به نوع پروژه و نیاز سرمایهگذار بستگی دارد.
