سرمایه‌گذاران همواره به دنبال راه‌هایی برای کاهش ریسک و اطمینان از بازگشت سرمایه خود هستند. در حوزه مالی اسلامی، «اوراق مرابحه» به عنوان یک ابزار کارآمد برای تامین مالی پروژه‌ها و فعالیت‌های اقتصادی شناخته می‌شود. با این حال، برای افزایش اطمینان و جذب سرمایه‌گذاران بیشتر، نقش «ضامن اوراق مرابحه» اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. ضامن، با ارائه تعهدات خود، سطح امنیت این اوراق را به طور قابل توجهی ارتقا می‌بخشد. این مقاله به بررسی مفهوم، ارکان، انواع، مزایا و معایب ضامن اوراق مرابحه می‌پردازد.
منظور از ضامن اوراق مرابحه چیست؟
ضامن اوراق مرابحه نهاد یا سازمانی است که به طور رسمی متعهد می‌شود در صورت عدم توانایی شرکت (بانی) در پرداخت بدهی‌های ناشی از اوراق مرابحه در سررسید مقرر، مبلغ اصل سرمایه و سود متعلقه به دارندگان اوراق را پرداخت کند. این ضمانت، نوعی پشتوانه قوی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند و ریسک نکول (عدم پرداخت) را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.
معمولا بانک‌ها، مؤسسات مالی معتبر و یا صندوق‌های ضمانت سرمایه‌گذاری، نقش ضامن را در انتشار اوراق مرابحه ایفا می‌کنند. وجود ضامن، اوراق مرابحه را به ابزاری جذاب‌تر برای سرمایه‌گذارانی تبدیل می‌کند که به دنبال سرمایه‌گذاری با ریسک پایین هستند.
ارکان اوراق مرابحه
برای درک بهتر نقش ضامن، آشنایی با ارکان اصلی اوراق مرابحه ضروری است:
- بانی: شرکتی که برای تامین مالی نیاز دارد و از طریق انتشار اوراق مرابحه اقدام به جذب سرمایه می‌کند. بانی، متعهد اصلی بازپرداخت وجوه به سرمایه‌گذاران است.
- نهاد واسط: یک شرکت با هدف خاص که به منظور انتشار اوراق و مدیریت جریان وجوه بین بانی و سرمایه‌گذاران ایجاد می‌شود.
- سرمایه‌گذاران: اشخاص حقیقی یا حقوقی که با خرید اوراق مرابحه، منابع مالی مورد نیاز بانی را فراهم می‌کنند.
- ضامن: نهادی که تعهد پرداخت بدهی‌های بانی را در صورت عدم ایفای تعهدات توسط وی، بر عهده می‌گیرد.
- عامل فروش: نهادی که فرایند انتشار و فروش اوراق مرابحه را مدیریت می‌کند.
- امین: نهادی مستقل که بر عملکرد بانی و نهاد واسط نظارت کرده و از حقوق سرمایه‌گذاران محافظت می‌کند.
انواع اوراق مرابحه
اوراق مرابحه می‌توانند بر اساس ساختار و هدف انتشار، انواع مختلفی داشته باشند. با این حال، نقش ضامن در تمامی آن‌ها یکسان است و به منظور افزایش سطح اطمینان سرمایه‌گذاران تعبیه می‌شود. برخی از انواع رایج اوراق مرابحه عبارت‌اند از:
- اوراق مرابحه کالایی: برای تامین مالی خرید و فروش کالاها استفاده می‌شود.
- اوراق مرابحه ساخت: برای تامین مالی پروژه‌های ساخت و ساز به کار می‌رود. این نوع اوراق می‌تواند نقش مهمی در تامین مالی تسهیلات تولید داشته باشد.
- اوراق مرابحه خدماتی: برای تامین مالی ارائه خدمات مختلف منتشر می‌شود.
- اوراق مرابحه رهنی: مبتنی بر تسهیلات رهنی است.
مزایای ضامن اوراق مرابحه
وجود ضامن اوراق مرابحه مزایای متعددی را برای طرفین ذینفع به همراه دارد:
- افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران: اصلی‌ترین مزیت وجود ضامن، افزایش سطح اعتماد و اطمینان سرمایه‌گذاران به بازگشت سرمایه است. این امر باعث جذب سرمایه بیشتر و تسهیل فرایند تامین مالی می‌شود.
- کاهش ریسک سرمایه‌گذاری: ضمانت ارائه شده توسط یک نهاد معتبر، ریسک عدم پرداخت اصل و سود اوراق را به شدت کاهش می‌دهد و اوراق مرابحه را به گزینه‌ای امن‌تر برای سرمایه‌گذاری تبدیل می‌کند.
- بهبود رتبه اعتباری اوراق: وجود ضامن معتبر می‌تواند منجر به بهبود رتبه اعتباری اوراق مرابحه شود. رتبه اعتباری بالاتر، اوراق را برای سرمایه‌گذاران بزرگ‌تر و نهادی جذاب‌تر می‌کند.
- تسهیل فرایند تامین مالی برای بانی: شرکت‌هایی که از ضمانت یک نهاد معتبر برخوردار هستند، اوراق مرابحه خود را راحت‌تر می‌فروشند. درنتیجه و منابع مالی مورد نیاز خود را سریع‌تر تامین می‌کنند. این امر به ویژه برای شرکت‌های کوچک و متوسط که شاید فاقد رتبه اعتباری قوی باشند، اهمیت بسزایی دارد.
- گسترش بازار اوراق مرابحه: وجود ضامن، دامنه سرمایه‌گذاران بالقوه را گسترش داده و به توسعه و رونق بازار اوراق مرابحه کمک می‌کند. این امر در نهایت به نفع اقتصاد اسلامی و تامین مالی پروژه‌های زیربنایی خواهد بود.
معایب ضامن اوراق مرابحه
در کنار مزایای قابل توجه، استفاده از ضامن اوراق مرابحه معایب احتمالی نیز به همراه دارد:
- افزایش هزینه تامین مالی برای بانی: نهاد ضامن برای ارائه خدمات ضمانت، کارمزدی را از بانی دریافت می‌کند. این کارمزد، هزینه نهایی تامین مالی برای شرکت منتشرکننده اوراق را افزایش می‌دهد.
- پیچیدگی فرایند انتشار: اضافه شدن یک نهاد دیگر به عنوان ضامن، شاید فرایند انتشار اوراق را کمی پیچیده‌تر و زمان‌برتر کند. بررسی‌های دقیق‌تری از سوی ضامن و نهادهای نظارتی مورد نیاز خواهد بود.
- محدودیت دسترسی به ضامن: الزاما همه شرکت‌ها و پروژه‌ها نمی‌توانند یک ضامن معتبر با شرایط مناسب برای اوراق مرابحه خود پیدا کنند. نهادهای ضامن معمولا بر اساس اعتبار و توانایی بازپرداخت بانی تصمیم‌گیری می‌کنند.
- احتمال ایجاد وابستگی: تکیه بیش از حد به ضمانت، باعث می‌شود بانی توجه کمتری به مدیریت ریسک و بهبود وضعیت مالی خود داشته باشد.
در نهایت، تصمیم‌گیری در مورد استفاده از ضامن در انتشار اوراق مرابحه، بستگی به عوامل مختلفی از جمله شرایط بازار، وضعیت مالی بانی، میزان ریسک پروژه و انتظارات سرمایه‌گذاران دارد. با این حال، نقش کلیدی ضامن اوراق مرابحه در افزایش امنیت و جذابیت این ابزار مالی اسلامی غیرقابل انکار است. این سازوکار، تفاوت اساسی با ساختار اوراق قرضه سنتی دارد که معمولا فاقد چنین ضمانت متمرکزی است.